Logo: Zespół Szkolno-Przedszkolny w Przyrowie
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Przyrowie

Oficjalna strona internetowa Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Przyrowie. Strona wyposażona w automatycznego lektora treści. Usługa lektora dostępna jest z poziomu poszczególnych podstron.

Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia

POWSTANIE STYCZNIOWE W REGIONIE CZĘSTOCHOWSKIM 22 stycznia 1863 – 5 sierpnia 1864

Region częstochowski w powstaniu styczniowym odgrywał ważne znaczenie z uwagi na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy z zaborem pruskim i austriackim, skąd płynęli ochotnicy i broń oraz przebiegiem kolei warszawsko-wiedeńskiej na tym obszarze.
            W okresie poprzedzającym wybuch zrywu narodowego nastąpiło ożywienie życia politycznego i działalności konspiracyjnej przeciw zaborcy rosyjskiemu. W Częstochowie i pobliskich miasteczkach: Kłobucku, Krzepicach, Mstowie, Janowie i Przyrowie powstawały tajne koła. Garneli się w ich szeregi mieszczanie, rzemieślnicy, szlachta, służba dworska i chłopi, którzy gromadzili broń, odbywali w lasach ćwiczenia wojskowe według regulaminu Mierosławskiego oraz utrzymywali za pośrednictwem siatki kolejarzy łączność z Komitetem Centralnym Narodowym Czerwonych w Warszawie. Celem rozbudzenia ducha patriotyzmu organizatorzy tajnych kół i zakonnicy urządzali pielgrzymki na Jasną Górę i sanktuariów w Gidlach i św. Anny pod Przyrowem. Do pielgrzymów księża i zakonnicy wygłaszali patriotyczne kazania.

Ryc. 1. Bernardyn, o. Walenty Benwenuty Mańkowski

Najsłynniejszą postacią w tym gronie był o. Walenty Benwenuty Mańkowski (1816-1863) - bernardyn, zesłaniec carski, kaznodzieja i kapelan oddziału powstańczego, który wygłaszał płomienne kazania do pielgrzymów zdążających do Częstochowy. Jesienią 1856 r. powrócił z carskiego zesłania i chory na gruźlicę osiadł w klasztorze św. Anny. Wraz z wybuchem powstania opuścił klasztor i został kapelanem w oddziałach płk. Zygmunta Kurowskiego i płk. Teodora Cieszkowskiego. Zginął 22 marca w bitwie pod Łazami koło Będzina i pochowany został w krypcie pod kaplicą Św. Anny [1].

       W pierwszym okresie powstania, zimowym i wczesno-wiosennym aktywny udział w powstaniu wzięła szczególnie młodzież zagrożona branką. Młodzież ta, zgromadziła się w lasach w okolicy Poraja. Na początku lutego 1863 r. wyzwolone zostały: Siewierz, Żarki, Janów, Mstów, Krzepice, Olkusz i Przyrów. Największy rozmach powstanie w regionie częstochowskim osiągnęło wiosną i latem. Walczyły tutaj oddziały kpt. Jerzego Oksińskiego, płk. Teodora Cieszkowskiego i płk. Zygmunta Chmieleńskiego. Wśród wielu potyczek 25 maja oddział Oksińskiego stoczył zwycięską potyczkę z Rosjanami pod Koniecpolem. Dnia 6 lipca z kolei doszło do spektakularnego zwycięstwa oddziału Chmieleńskiego pod Janowem.
      W bitwie tej poległo 170 żołnierzy rosyjskich zaskoczonych nad stawem w Poniku, a straty powstańców to 33 poległych i 41 rannych [2]. Po bitwie pod Janowem Chmieleński udał się do Przyrowa i stoczył po drodze potyczkę pod Śmiertnym Dębem. W rosyjskich raportach powstańczych odnotowano wzmianki, że do oddziału. Chmieleńskiego zgłaszało się masowo wielu bezrolnych chłopów z Olsztyna, Mstowa i Przyrowa w przekonaniu, że zwycięska walka poprawi ich dolę [3]. Obok udziału w walce chłopi dostarczali żywność, podwody, a także służyli wywiadem. Wśród mieszkańców Przyrowa chlubną kartę w dziejach powstania odegrał proboszcz parafii św. Doroty, ks. Antoni Barnaba Zygmuntowicz, który będąc skarbnikiem na rzecz powstania niejednokrotnie udzielał powstańcom schronienia [4].

Dwie największe bitwy w regionie częstochowskim zakończyły się klęska powstańców. Pierwsza stoczona pod Kruszyną 29 sierpnia i druga pod Mełchowem 30 września. Czynnikiem dającym Rosjanom przewagę nad oddziałami powstańczymi była polowa artyleria, której powstańcy nie posiadali. W pamiętnej bitwie pod Mełchowem młody, późniejszy św. brat Albert Chmielowski ciężko ranny, dostał się do niewoli. Następnie w rosyjskim lazarecie w Koniecpolu amputowano mu nogę. Pomimo przewagi Rosjan i kolejnych klęsk pojedyncze partie powstańcze walczyły do lata 1864 r. Ogółem w czasie półtorarocznej walki w regionie częstochowskim stoczono ponad 40 bitew i potyczek.

Ryc. 2. Obraz A. Grottgera z cyklu „Lithuania”

Po upadku powstania nastąpiły srogie carskie represje. Rząd zaborczy nałożył na ziemiaństwo, kler, mieszczan i chłopów biorących udział w powstaniu kontrybucję pieniężną. Miasto Częstochowa musiało zapłacić 5 tysięcy rubli w złocie. Ziemiaństwo i dzierżawcy folwarków pod groźbą egzekucji wojennej kwotę podwójnego podatku podymnego w czasie dwóch tygodni.

Dla całego okręgu częstochowskiego od wprowadzenia stanu wojennego w październiku 1861 r. w Częstochowie funkcjonował sad wojenny. Po wybuchu powstania sądził on powstańców ujętych z bronią w ręku i wydawał przeważnie wyroki śmierci. Straceń dokonywano przez powieszenie poza miastem w lasku za karczmą zwaną „Ostatni Grosz”[5].  

Szczególnie drastycznie władze carskie nasiliły represje wobec kleru. W ich efekcie w regionie częstochowskim zlikwidowano wszystkie klasztory poza klasztorem paulinów na Jasnej Górze, w którym zmniejszono liczbę zakonników z 50 do 24. W nocy z 27 na 28 listopada 1864 r. wywieziono bernardynów z klasztoru św. Anny pod Przyrowem na wymarcie do klasztoru w Widawie[6]. Tak zakończyła się ponad 250-letnia historia bernardynów w sanktuarium św. Anny, którzy przebywali tam od fundacji klasztoru przez króla Zygmunta III Wazę w 1609 r.[7]. Duchowieństwu parafii kościelnych odbierając własność ziemską przyznano pensję, a proboszczom na wsi pozostawiono po 6 morgów ziemi ornej[8].

Ryc. 3.  Cesarz Rosji, Aleksander II

Zasadniczą sprawa po stłumieniu powstania dla carskiego Komitetu Urządzającego była obok reformy uwłaszczeniowej chłopów z 2 marca 1864 r. kwestia dalszego losu małych miast w Królestwie Polskim. W latach 1869-1870 władze carskie odebrały prawa miejskie 336 miastom, zachowało je tylko 114. Dekretem cara Rosji Aleksandra II Kłobuck, Krzepice, Mstów Janów i Przyrów pozbawione zostały praw miejskich, przemianowane na osady i przydzielone do przyległych gmin wiejskich [9]. Postanowienie o degradacji 16 miast w guberni piotrkowskiej, w tym Przyrowa wydane zostało 1 kwietnia 1870 r., a weszło w życie 31 maja 1870 r.  Po ponad 500-letniej historii miasto Przyrów zostało przekształcone w gminę wiejską. W późniejszych latach do gminy przyłączono obszar zniesionej gminy Staropole.

 

Ryc. 4. Kopia naśladowcza pieczęci miasta Przyrowa z datą A.D. 1783. 
i herb miasta Przyrowa. Zbiory Urzędu Gminy w Przyrowie.

W roku 2022 władze gminy Przyrów podjęły starania o przywrócenie praw miejskich miejscowości Przyrów. Na wniosek Wójta Gminy podczas uroczystej sesji 21.10.2022 r. Rada Gminy Przyrów jednomyślnie przyjęła Uchwałę w sprawie podjęcia działań zmierzających do nadania statusu miasta dla Przyrowa. Po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami Gminy i uzyskaniu pozytywnej opinii władze Gminy złożyły za pośrednictwem Wojewody Śląskiego stosowny Wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. W dniu 27 lipca 2023 r. Prezes Rady Ministrów Pan Mateusz Morawiecki podpisał rozporządzenie, na podstawie którego z dniem 1 stycznia 2024 roku miejscowości Przyrów, po ponad 150-letniej przerwie, przywrócony został status miasta [10].

 

Ryc. 5. Plac króla Kazimierza III Wielkiego założyciela miasta Przyrowa   

Opracował mgr Wiesław Stanuchiewicz

Nauczyciel historii w ZS-P w Przyrowie

Przewodniczący Komisji Oświaty Rady Gminy Przyrów



[1] Stefaniak Piotr, Zarys dziejów klasztoru Św. Anny, Kraków 2010, s. 29.

[2] K. Jurek, Ziemia Częstochowska w powstaniu styczniowym1863-1864, (w) Ziemia Częstochowska, t. V, Katowice 1965, s. 142.

[3] H. Rola, Powstanie styczniowe w regionie częstochowskim, (w) Zaranie Śląskie 1963 nr 1, s. 71.

[4] Tamże, s. 23.

[5] Tamże, s. 82.

[6] Ks. A. Kaczmarek, Dzieje Parafii pw. Św. Doroty w Przyrowie 1369- 2019, Częstochowa 2021, s. 281.

[7] J. Żmudziński, Skarbnica Miłosierdzia, rzecz o św. Annie i jej sanktuarium pod Przyrowem, Opole-Św. Anna 2010, s. 23.

[8] W. Stanuchiewicz, Przyrów w okresie feudalizmu 1369-1869, Praca magisterska, Uniwersytet Śląski, Katowice 1995, s. 94.

[9] Dziennik Praw Królestwa Polskiego (1815-1871), rok 1870, tom 70, nr 241, s. 123.

[10] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2023 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy, Dz. U. RP 2023, Poz. 1472

Autor:  szkola.przyrow.pl
06
PAŹ
2023
288
razy
czytano

66/757

Na skróty

Mobilnie w stałym kontakcie z gminą

Razem możemy więcej

Tworzymy przestrzeń dla wspólnoty i aktywnego uczestnictwa w życiu Naszej placówki. Uczymy się szanować siebie nawzajem oraz wspólnie rozwiązywać pojawiające się konflikty.

W dobrym kierunku

Wierzymy w znaczącą rolę szkoły i pozytywne relacje między uczniami a nauczycielami. Aktywnie inspirujemy, stawiamy wyzwania, wspieramy uczniów i siebie nawzajem, aby pozytywnie wpływać na rozwój przyszłych pokoleń.            

Logo: Fundusze Europejskie. Wiedza, Edukacja, Rozwój
Logo: Rzeczpospolita Polska
Logo: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Logo: Unia Europejska. Europejski Fundusz Społeczny

Dostępny samorząd - granty

Formularz kontaktowy

Masz do nas pytanie? Wypełnij formularz kontaktowy

Dalej
Strona wykorzystuje pliki cookies.
Dowiedz się więcej...

Wyszukiwarka

Komunikat
Twoja przeglądarka internetowa lub system operacyjny, nie wspierają lektora.
Newsletter
Formularz kontaktowy
Logo: Zespół Szkolno-Przedszkolny w Przyrowie
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Przyrowie